#24: Dil Gelişimi, Nöroplastisite ve Kurum içi Girişimcilik
Nöroplastisite gibi bilimsel konular ve kurum içi girişimcilikla ilgili örneklerle birlikte bir çıkarım yaptım. Bu çıkarım, yapay zeka tarafından onaylanmıştır!
Merhaba ben Uğur, bu bölümde beyin konuşacağız ve öğrendiğimizi ürünlerde nasıl kullanabileceğimizi tartışacağız. Ben doktor değilim, bunlar çıkarımlardır.
🤔 Aşağıda başarı üzerine konuşsam bile bunu müşteri kazanma veya üyeyi elde tutma gibi konularda da kullanabilirsiniz. Ben hitap edilmesi kolay olduğu için başarı dedim.
1800, Fransa, Aveyron şehrinin orman köylerinde ormanda bir çocukla karşılaştılar. 🌲 Seslenince cevap vermeyen, kaçan, hırlayarak korkutmaya çalışan ama hep ormanda kalan bir çocuk. Bu çocuk kimdi? Ve oraya nasıl geldi? [1]
Çocuk bir şekilde yakalandığında sağır ve dilsizler okuluna gönderildi. Çünkü seslenince bakmıyordu ama biyoloji profesörü Pierre Joseph Bonaterre [2] bir şey fark etti. Karlı havada üşümüyordu yani adapte olmuştu. ❄ Yani bu çocuk vahşiydi. Çocuğun ailesinin onu ormana bıraktığı düşünülmekteydi ve bir şekilde hayatta kalmış olmalıydı.
Çocuğu daha sonra bir hastaneye götürdüler doktoru Jean Marc Gaspard Itard [3] zaman içinde vahşi çocuğun doğa seslerine tepki verdiğini keşfetti. Yani sağır değildi.
Peki konuşma? Konuşmayı öğrenebilecek miydi? Beyni buna müsait miydi? Bu çocuğa Victor adını vermişlerdi ve Victor, ergenlik çağına kadar hiç iletişim kurmamıştı. Bu da dil gelişimini olumsuz etkilemişti.
Belirli bir döneme kadar dil ile etkileşime geçmen bir insan ömür boyu konuşamaz!
Bu duruma “Critical period hypothesis” yani “Kritik dönem hipotezi” denir [6]. Hipotezler, test edilebilir bilimsel öneriler olduğu için bu durum gerçektir. Çok çarpıcı.
Birinci Dil Edinimi (L1):
Doğumdan ergenliğe kadar (yaklaşık 12–13 yaş). — Bu dönemde yeterli dil girdisi almayan bireyler, sonradan dili tam anlamıyla öğrenemezler. Örneğin, 13 yaşına kadar izole kalan Genie vakasında olduğu gibi.
İkinci Dil Edinimi (L2):
Yaklaşık 17 yaşına kadar. — Bu yaşa kadar ikinci dil öğrenen bireyler, ana dil seviyesine daha yakın bir yetkinlik geliştirebilirler. [7]
Görsel Algı (Stereopsis):
İlk 6 ay. — Bu dönemde uygun görsel uyarı almayan bireylerde derinlik algısı gelişmeyebilir. [8]
İşitsel Algı ve Fonem Ayırt Etme:
İlk 6–12 ay. — Bebekler, bu dönemde çevrelerindeki dillerin seslerini ayırt etmeyi öğrenirler. Bu yeti, zamanla azalır. [6]
Motor Beceriler ve Refleksler:
İlk 2 yıl. — Yürüme, emekleme gibi temel motor beceriler, bu dönemde gelişir. Gecikmeler, kalıcı etkiler bırakabilir. [6]
Sosyal Bağ Kurma (Bağlanma):
İlk 2 yıl. — Bu dönemde güvenli bağlanma geliştiremeyen bireylerde, ileride sosyal ve duygusal sorunlar görülebilir. [8]
Bu noktada düşünmeye başladım. O zaman mantıken dil becerisini geliştirememiş insanlar gelecek yıllarda yeni terimleri öğrenmekte zorlanır ya da öğrenemezler diye çıkarım yaptım. ChatGPT ile de bu düşüncemi doğruladım.
Eğer birinin L1 veya L2 kritik dönemi zarar gördüyse, soyut ve teknik terimleri içselleştirmede güçlük yaşaması muhtemeldir.
Yani çocukluk döneminde yaşanan yıkıcı şeylerde, sosyal izalasyonda, yüksek stres ortamında mesela sürekli aile içi şiddetin, kavganın ve hakaretin döndüğü evlerde, taşınma, okul değişikliği, kreş-yurt yerleşimi, boşanmanın yarattığı anksiyete/depresyon stresi, düzensiz ebeveyn ilgisi, ekonomik zorluklar, ağır ihmallerde ilerleyen yıllarda kolay kolay öğrenim yapamaz. Bu da genellikle hayatta diğerlerine göre daha az başarıya sürükler.
Hiç değil bakın! Öğrenir ama diğerlerine göre daha zor öğrenir!
Hermann Ebbinghaus, “Spacing Effect” [9] isimli terimi tartışmalara yol açan bir fikir ortaya atıyor. Gerçi hepiniz biliyorsunuz. Aralıklı öğrenme. Pekiştirme gibi. Sürekli yaptıkça aklımızda kalıyor. Yapmadıkça unutuyoruz. Deneylerde 50 ila 100 tekrarda öğrenebilindiği belirtiliyor.
O zaman girişimci olmak isteyen fakat L1 ile L2 dönemlerinde sorunları olduğu için görece diğerlerinden daha başarısız olan bir birey, başarılı olabilmek için ortalama 50 ila 100 kere baştan denemesi gerekir. Bu çıkarım bilimsel kanıtlı değil, kendi çıkarımımdır.
Nöroplastisite
Tam bu noktada nöroplastisite kavramı devreye giriyor. Nöro, sinir (beyindeki sinir bağları) demek. Plastisite ise plastik kelimesinden geliyor. 📐 Plastiğe bir şekle koyduğunda o şekilde tutabiliyorsun. Dilersen o şekli değiştirebiliyorsun. Nöroplastisitede ise bir şeyleri tekrar ettikçe o şeyin öğrenimini kolaylaştırıyorsun. (Hatırlamak ya da unutmak.) [10]
Biz ne kadar beyin belli bir yaştan sonra gelişmez, öğrenmez, değişmez desek de; değiştiğini gördük. Yani Victor, dil için doğru olabilir, terimler için doğru olabilir ama her şey için değil! Yaratıcılık, başarı, disiplin vb için de değil.
Bu Bilgi Bizim Ne İşimize Yarayacak?
Hepimizin L1 ve L2’sinin zarar gördüğü bir ortak paranteze alırsak; bir ürünü, müşteriyi, kullanıcıyı, rakibi, ilişkileri ve dahasına ikna etmek, satmak, vazgeçirmek vb durumlar için ortalama 50 ila 100 defa tekrarlamak gerekebilir.
Kurum içi girişimcilik (intrapreneurship) için çalışanlara ortalama defalarca tekrarlanabilir kurum kültürü ve amaçlar hatırlatılabilir. Duvar resimlerinde, sözlerde, konuşmalarınızda vb…
Ekip arkadaşınız her seferinde ROI hesaplama yapmayı unutuyorsa çevresine sürekli olarak ROI’yi anımsatacak/hatırlatacak şeyler koymak işe yarayabilir.
Dijital dönünüşüm sürecinde olan yerel firmaları hedefleyip onların ilgilerini çekecek 50 ila 100 içerik de yazabilirsiniz.
AngelList’e girdiniz, yatırım şirketlerine bakıyorsunuz. Bir melek yatırımcı görür belki gibicesine. Belki de sizi 50 defa görmesi makbuldür. 😅 [11]
Kaynaklar:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Aveyronlu_Victor
https://tr.wikipedia.org/wiki/Pierre_Joseph_Bonnaterre
https://tr.wikipedia.org/wiki/Jean_Marc_Gaspard_Itard
https://uw.pressbooks.pub/eedumll/chapter/4-4-second-language-acquisition/
https://modules.ilabs.uw.edu/module/language-development/sensitive-period-language/
https://en.wikipedia.org/wiki/Critical_period_hypothesis
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7736136/
https://cbcd.bbk.ac.uk/sites/default/files/cbcd/files/interlearn/FriedmannRusou_criticalPeriodLanguage_curOpNeurobi15.pdf
https://en.wikipedia.org/wiki/Spacing_effect
https://tr.wikipedia.org/wiki/N%C3%B6roplastisite
https://www.angellist.com/